Süni intellekt

İndiki yolumuza davam etsək, bəşəriyyətin süni intellekt səbəbiylə yox olma ehtimalı ən azı 95 %-dir.

Yurd.Media xəbər verir ki, bunu “Google” və “Microsoft”un keçmiş mühəndisi, hazırda Maşın Kəşfiyyatı Tədqiqat İnstitutunun prezidenti Neyt Soares bildirib.

“Əgər hazırkı kursumuzu davam etdirsək, məhv olmaqdan qaçmaq şansımız demək olar ki, qalmayacaq. Biz 100 km/saat sürətlə uçuruma doğru gedirik”, - deyə o bildirib.

Onu Nobel mükafatı laureatı Ceffri Hinton, riyaziyyatçı Yoşua Bencio və “OpenAI”, “Anthropic” və “Google DeepMind”ın rəhbərləri də dəstəkləyib.

Onların birgə bəyanatında deyilir: “İnsanların süni intellektə görə yox olma riskinin azaldılması pandemiya və nüvə təhlükələri ilə yanaşı qlobal prioritet olmalıdır”.

Qeyd edilib ki, narahatlıqlar aldatmağa, planlaşdırmağa və nəzarətdən çıxmağa qadir olan super ağıllı süni intellektin yaranması ehtimalı ilə bağlıdır. Belə ki, hazırda süni intellekt artıq yalan danışa bilir və onun daxili prosesləri insanlar üçün çox vaxt anlaşılmaz olur.

"Bu gün süni intellektin media sahəsinə təsiri geniş müzakirə mövzusuna çevrilib. Artıq bu təsirin qaçılmaz olduğu hər kəs tərəfindən qəbul olunur".

Yurd.Media xəbər verir ki, bunu Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi – Prezident Administrasiyasının xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev III Şuşa Qlobal Media Forumunda jurnalistlərə açıqlamasında deyib.

Onun sözlərinə görə, süni intellektin gələcəkdə insan faktorunu tam əhatə edib-etməyəcəyi hələ açıq sual olaraq qalır.

“Bəşər tarixində ilk dəfədir ki, insan beynindən kənarda düşünə bilən bir platforma meydana çıxıb. Süni intellekt böyük həcmdə informasiyanı qəbul edir və qərar qəbul etmə bacarığına malikdir. Məhz buna görə də süni intellektin öyrənilməsi və onun media sahəsindəki imkanlarının dəyərləndirilməsi Azərbaycan mediası üçün olduqca vacibdir”, - H.Hacıyev bildirib.

"Bir sıra sosial şəbəkə hesablarında Azərbaycan Respublikasının müdafiə naziri və Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri adından guya Belarus təyyarəsinin Rusiyanın hava məkanında vurulmasına dair “deep fake” texnologiyaları ilə hazırlanmış, heç bir reallığı əks etdirməyən açıqlama yayılıb".

Yurd.Media xəbər verir ki, bu barədə Medianın İnkişafı Agentliyi məlumat yayıb.

Agentlik ictimaiyyəti sayıq olmağa səsləyib: "Qeyd edirik ki, süni intellektin tətbiqi ilə yaradılmış bu saxta videogörüntülər ictimai rəyi çaşdırmağa yönəlmiş kobud informasiya manipulyasiyası nümunəsidir.

Cəmiyyəti yalnız rəsmi mənbələrin verdiyi informasiyaya inanmağa, dövlətin rəsmi mövqeyini ifadə edən məlumatları ölkənin informasiya agentlikləri və digər peşəkar media subyektlərindən əldə etməyə çağırırıq.

Azərbaycan vətəndaşlarını, jurnalistləri, ictimai fəalları bu kimi hallara qarşı hər zaman prinsipiallıq nümayiş etdirməyə, saxta və yalan məlumat əsaslı kampaniyaların, “deep feyk” texnologiyaları ilə məzmunyaratma tendensiyasının vüsət aldığı bir şəraitdə sayıq olmağa səsləyirik".

İnternetin böyük hissəsini təmin edən infrastruktur şirkəti Cloudflare internet qaydalarının tamamilə dəyişdiyini açıqlayıb.

Yurd.Media xarici mətbuata istinadən xəbər verir ki, ChatGPT kimi böyük süni intellekt şirkətləri işlərini yaxşılaşdırmaq üçün çoxlu miqdarda təlim məlumatı tələb edir. 

"Cloudflare"in yeni hərəkəti ilə bu avtomatlaşdırılmış sistemlər artıq “icazəsiz və ya ödənişsiz” səhifələrə daxil ola bilməyəcəklər.

Həmçinin, onlayn mətndən istifadə edərək süni intellekt sistemlərinin öyrədilməsi dövrün ən mübahisəli məsələlərindən birinə çevrilib. Bir çox nəşriyyatlar  məzmunun süni intellekt şirkətləri tərəfindən icazəsiz istifadə edildiyini iddia edərək qanuni fəaliyyətə başlayıblar.

"Cloudflare"in CEO-su Metyu Prins "New York Times"a internet qaydalarını dəyişməsini süni intellekt şirkətlərinin məzmuna pulsuz daxil olmaları ilə insanların yeni yazı və məzmun yaratmaq motivasiyasını azaldacağı ilə bağlı narahatlıqlardan qaynaqlandığını bildirib.

Azərbaycanda süni intellekt sahəsində beynəlxalq ISO/IEC standartlarına uyğun altı yeni standart qəbul edilib.

Yird.Media xəbər vedrir ki, bu barədə AZSTAND-ın Elektrotexnika, İnformasiya Texnologiyaları və Telekommunikasiya şöbəsinin müdiri Firuzə Bəhri Milli Mətbuatın 150 illiyinə həsr olunmuş standartlaşdırma sahəsində maarifləndirici seminarda məlumat verib.

Yeni standartlar süni intellekt sistemlərinin etibarlılığı, risklərin idarə olunması, verilənlərin həyat dövrü və maşın öyrənməsi sahələrini əhatə edir. Firuzə Bəhri qeyd edib ki, bu sənədlər texnologiyanın səhiyyə, maliyyə və digər sahələrdə təhlükəsiz və etibarlı tətbiqinə xidmət edir.

Tədbirdə həmçinin 2025–2028-ci illəri əhatə edən “Süni İntellekt Strategiyası”nın icrası və bu strategiyanın standartlaşdırma üzrə tədbirlər planı çərçivəsində həyata keçirildiyi bildirilib.

Böyük Britaniyada süni intellekt (AI) sahəsində yeni mərhələyə keçid edilir.

Yurd.Media xəbər verir ki, ölkənin maliyyə naziri Reyçel Rivz Edinburqda yerləşən universitetdə ölkənin ən güclü superkompüterinin inşa ediləcəyini elan edib. Bu məqsədlə hökumət 750 milyon funt sterlinq (təxminən 1 milyard dollar) ayırıb.

NVIDIA-nın baş direktoru Censen Huanq bu həftə keçirilən London Texnologiya Həftəsində qeyd edib ki, Böyük Britaniyanın süni intellekt sahəsində lider olmaq üçün hər şey var, infrastruktur istisna olmaqla:

“Maşın öyrənməsi üçün əvvəlcə ‘maşın’ lazımdır. Burada superkompüterlərin yaradılması yeni AI startaplarını da ölkəyə cəlb edəcək”.

Britaniya hökumətinin hesablamalarına görə, süni intellekt sahəsi tam inkişaf edərsə, ölkə iqtisadiyyatına hər il 47 milyard funt gəlir gətirə bilər.

Mütəxəssislər bildirirlər ki, bu sərmayələr Britaniyanın qlobal süni intellekt yarışında ön sırada yer almasını təmin edə bilər.

Azərbaycan Standartlaşdırma İnstitutu (AZSTAND) tərəfindən Süni İntellekt sahəsində yeni dövlət standartları qəbul edilib.

Yurd.Media xəbər verir ki, AZSTAND tərəfindən AZS ISO/IEC 23894:2025 “İnformasiya texnologiyaları – Süni intellekt – Risklərin idarə edilməsi üzrə təlimat”, AZS ISO/IEC 23053:2025 “Maşın öyrənməsindən istifadə edən süni intellekt sistemləri üçün çərçivə sənədi”, AZS ISO/IEC 24029-2 2025 “Süni intellekt – Neyron şəbəkələrinin dayanıqlılığının qiymətləndirilməsi” dövlət standartları qəbul edilib.

Sözügedən dövlət standartları Süni İntellekt (Sİ) sistemlərinin etimadı doğrultma mövzularını, o cümlədən bu sistemlərin əsas hesablama xüsusiyyətlərini, onlarda istifadə olunan vacib alqoritmlər və yanaşmaları müəyyən edir.

Yeni dövlət standartlarının tətbiqində məqsəd Sİ sistemlərinin müxtəlif platformalarda və sahələrdə düzgün işləməsi üçün ümumi qaydalar və təlimatların yaradılmasını, həmçinin qarşılıqlı şəkildə işləməsini təmin etməkdir.

Yeni dövlət standartları “İnformasiya-kommunikasiya texnologiyaları” standartlaşdırma üzrə Texniki Komitədə (AZSTAND/TK 05) müzakirəyə çıxarılıb və İnstitut tərəfindən təsdiqlənərək Standartlaşdırma üzrə normativ sənədlərin Dövlət Fonduna daxil edilib.

Qeyd edək ki, yeni dövlət standartları Prezidentin 2025-ci il 19 mart tarixli 530 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq edilən “Azərbaycan Respublikasının 2025–2028-ci illər üçün süni intellekt strategiyası”nın həyata keçirilməsi üzrə Tədbirlər Planının 8.1.5-ci yarımbəndinin icrası məqsədilə qəbul edilib.

Ekspert: "Süni intellekt aqrar sahədə hələ pilot mərhələsindədir" 

Kənd təsərrüfatında məhsuldarlığın artırılması və iqlim dəyişikliklərinə uyğunlaşmaqda süni intellektlə təchiz olunmuş texnologiyalarının əhəmiyyəti getdikcə artır. Bu texnologiyalar torpağın və hava şəraitinin təhlili, suvarma və gübrələmə proseslərinin optimallaşdırılması, məhsul xəritələrinin hazırlanması və xəstəliklərin vaxtında aşkarlanması kimi sahələrdə mühüm rol oynayır.

Bununla yanaşı, texnoloji infrastrukturun qeyri-bərabər inkişafı, internet və enerji təminatı problemləri, eləcə də fermerlər arasında rəqəmsal savadlılığın aşağı olması bu texnologiyaların geniş tətbiqinə maneə yaradır. Bütün bu çətinliklərə baxmayaraq, qəbul olunmuş milli strategiya və dövlət dəstəyi süni intellektin aqrar sahədə davamlı və sistemli şəkildə tətbiqinə imkan yaradır.

Bəs, Azərbaycanda bu istiqamətdə hansı işlər görülməlidir?

Mövzu ilə bağlı Yurd.Media-nın suallarını cavablandıran İKT sahəsi üzrə ekspert, Azərbaycan İKT Sənayesi Assosiasiyasının İdarə Heyətinin sədri Elvin Abbasov bildirib ki, ölkədə süni intellektin aqrar sahədə tətbiqi hələ ilkin mərhələdədir və əsasən pilot layihələr və fərdi təşəbbüslər səviyyəsində həyata keçirilir:

"Məsələn, torpaq məhsuldarlığının analizi, hava şəraitinə əsaslanan suvarma planlaması, zərərverici monitorinqi və peyk təsvirləri əsasında xəritələmə kimi texnologiyalar artıq gündəmdədir. Lakin bu sahənin genişlənməsi üçün senzor şəbəkələri (IoT), məlumat toplama və emal infrastrukturu, eləcə də bulud əsaslı platformalar mütləqdir. İnformasiya texnologiyalarına çıxış imkanı olmayan kənd təsərrüfatı istehsalçıları üçün isə yerli texnoloji hub-lar, təlim proqramları və dövlət dəstəyi mexanizmləri formalaşdırılmalıdır".

Kənd bölgələrində süni intellekt texnologiyalarının tətbiqi ilə bağlı E.Abbasov bildirib ki, bu ən real şəkildə ağıllı suvarma sistemləri, məhsuldarlıq proqnozlaşdırılması, heyvandarlıqda sağlamlıq izləmə, torpaq analizlərinin rəqəmsallaşdırılması və dronlar vasitəsilə əkin sahələrinin monitorinqi istiqamətlərində ola bilər:

"Bu sistemlərin effektivliyi üçün regionlara uyğun lokallaşdırılmış tətbiqlər, mobil əsaslı platformalar və yerli dil dəstəyi ilə təlimlər təşkil edilməlidir. Eyni zamanda, bu prosesin dayanıqlı olması üçün Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi, İKT şirkətləri və universitetlər arasında üçtərəfli əməkdaşlıq modelləri qurulmalıdır".

Süni intellekt əsaslı aqrar sistemlərdə risklərdən danışan ekspert vurğulayıb ki, informasiya təhlükəsizliyi xüsusi həssas sahədir:

"Buraya əkin sahələrinin real vaxt məlumatlarının sızması, fermerlərin şəxsi və maliyyə məlumatlarının oğurlanması, eləcə də sistemlərin sabotaj yolu ilə manipulyasiyası kimi risklər daxildir. Bu risklərin qarşısını almaq üçün kriptolama, multi-səviyyəli autentifikasiya, təhlükəsizlik auditi və real vaxtlı monitorinq tətbiq olunmalıdır. Hüquqi müstəvidə isə aqrar texnologiyalara dair spesifik məlumatların qorunması üzrə normativ aktlar, dövlət tərəfindən təsdiqlənmiş standartlar və fermerlər üçün açıq və sadə izahlı hüquqi çərçivə formalaşdırılmalıdır. Süni intellektin kənd təsərrüfatında geniş tətbiqi yalnız texniki deyil, etibarlılıq və hüquqi tənzimləmə baxımından da inkişaf etdirilməlidir".

"Bakcell" media nümayəndələrinə “Süni intellektin iş mühitində tətbiqi" mövzusunda növbəti təlim təşkil edib.

Yurd.Media xəbər verir ki, Ümumdünya Telekommunikasiya və İnformasiya Cəmiyyəti Günü çərçivəsində keçirilən tədbirdə 50-dən çox media nümayəndəsi iştirak edib.

Təlimin əsas məqsədi jurnalistləri süni intellekt sahəsində ən son trendlər ilə tanış etmək, dəyişən dünyada innovasiya və son dövr yeniliklərin mediada tətbiqi ilə bağlı praktik tövsiyələr vermək olub. Təlim zamanı süni intellektin telekommunikasiyada rolu və “Bakcell”in süni intellekt əsaslı məhsul və xidmətləri ilə bağlı ətraflı məlumat verilib. Tədbir çərçivəsində iştirakçılar süni intellektin  kommunikasiya sahəsində istifadəsinə dair əhatəli biliklər qazanıblar.

Şirkətdən bildirilib ki, bu təşəbbüs “Bakcell”in innovasiya və süni intellekt strategiyası çərçivəsində rəqəmsal həllərin cəmiyyət üçün faydaya çevrilməsi istiqamətində atdığı ardıcıl və məqsədyönlü addımların növbəti nümunəsidir.

Bakı Biznes Mərkəzində İqtisadiyyat Nazirliyinin tabeliyində Dördüncü Sənaye İnqilabının Təhlili və Koordinasiya Mərkəzi (4SİM) və “NigART” Rəsm Məktəbinin təşkilatçılığı ilə Ümummilli Lider Heydər Əliyevin doğum gününə həsr olunmuş “Rəqəmsal rənglər” adlı rəsm sərgisi açılıb.

Yurd.Media xəbər verir ki, qonaqları salamlayan “NigART” Rəsm Məktəbinin direktoru Nigar Qurbanova sərgidə 42 uşağın əl işlərindən ibarət rəsmlərin nümayiş olunduğunu qeyd edib.

4SİM-in icraçı direktoru Fariz Cəfərov sərginin keçirilməsində məqsədin uşaqların süni intellekt, robotexnika və innovasiya mövzularına marağını artırmaq olduğunu bildirib. O, Ümummilli Lider Heydər Əliyevin təhsilə, incəsənətə və gənc nəslin inkişafına həmişə xüsusi diqqət ayırdığını vurğulayıb, bu siyasətin Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildiyini diqqətə çatdırıb.

Azərbaycan Respublikasının Kino Agentliyinin Baş direktoru Rəşad Əzizov rəsmlərdə süni intellektin müxtəlif sahələrdə tətbiqi imkanlarının şagirdlər tərəfindən uğurla təsvir edildiyini bildirib.

Sonda balaca rəssamlara sertifikatlar təqdim edilib.