Süni intellekt

"Süni intellekt bu gün əsas təhdidlərdən biridir. Bu, dövlətlərin suverenliyi üçün də ciddi təhlükə yaradır".

Yurd.Media xəbər verir ki, bunu Türkiyənin Azərbaycandakı səfirliyinin media müşaviri Alptekin Cihangir İşbilir, “XXI əsrdə dövlət suverenliyi və milli konstitusiyalar: qlobal çağırışlar, tendensiyalar və perspektivlər” mövzusunda keçirilən beynəlxalq elmi-praktik konfransda deyib.

O, informasiya cəbhəsində güclü olmağın vacibliyinə diqqət çəkib və son illər baş verən texnoloji inkişafların dezinformasiyalara yol açdığını qeyd edib.

Eyni zamanda, İşbilir qeyd edib ki, Azərbaycan və Türkiyə birgə ictimai diplomatiya modelini formalaşdıraraq beynəlxalq səviyyədə tətbiq edir.

Onun sözlərinə görə, iki ölkə ictimai diplomatiya modelini yüksək səviyyədə qurub və bu təcrübəni Türk Dövlətləri Təşkilatı səviyyəsində də tətbiq etməyə çalışır:

“Biz bu modeli ölkə olaraq yüksək səviyyədə tətbiq etdiyimiz kimi, Türk Dövlətləri Təşkilatı səviyyəsində də həyata keçirməyə çalışırıq”.

O, Vətən müharibəsindəki Qələbədən sonra Azərbaycan və Türkiyə arasında imzalanan Şuşa Bəyannaməsinin iki ölkə münasibətlərini strateji müttəfiqlik səviyyəsinə yüksəltdiyini vurğulayıb.

Azərbaycanda yaradılan süni intellekt sistemi artıq 98 % dəqiqlik nümayiş etdirir.

Yurd.Media xəbər verir ki, bunu İnnovasiyalar və Rəqəmsal İnkişaf Agentliyinin kommersiya direktoru Salar İmaməliyev bildirib.

Onun sözlərinə görə, bu süni intellekt istifadəçiləri ehtimal edilən cavablarla deyil, etibarlı və hüquqi cəhətdən düzgün nəticələrlə təmin edir.

S.İmaməliyev vurğulayıb ki, ölkədə süni intellektin tətbiqini sürətləndirmək üçün Süni İntellekt Akademiyası yaradılıb:

"Akademiyanın missiyası qabaqcıl dünya təcrübələrini akademik mühitə inteqrasiya etməkdir. Biz təhsilə və tədqiqatlara diqqət yetiririk, eyni zamanda, tədris proqramları MIT, "Stanford", "Harvard" və "Carnegie Mellon" kimi universitetlərin səviyyəsinə uyğun olacaq. Lakin bizim hədəfimiz akademiyadan kənara çıxaraq gündəlik həyatı əhatə edir".

Alimlər süni intellektdən istifadə edərək bakteriya öldürən 16 virusu uğurla layihələndiriblər.

Yurd.Media xarici mətbuata əsasən xəbər verir ki, “Stenford Universiteti” və qeyri-kommersiya təşkilatı “Arc İnstitutu”nun tədqiqatçıları süni intellektdən istifadə edərək 16 funksional virus hazırlayıblar.

Bu virusları xüsusi edən onların bakteriyaları zərərsizləşdirmək qabiliyyətidir. Mütəxəssislər bu inkişafı sintetik biologiyada mühüm mərhələ hesab ediblər. Bu, elmi ictimaiyyətdə həm terapevtik potensial, həm də potensial risklərlə bağlı müzakirələrə səbəb olub.

Tədqiqata rəhbərlik edən Brayan Hai (Brian Hie) və komandası, Evo 1 və Evo 2 adlı qabaqcıl süni intellekt modellərindən istifadə edərək bakteriofaqların, bakteriya hədəfləyən virusların tam genomlarını layihələndirib. Bu iş “süni intellektlə hazırlanmış tam genomların” ilk nümunəsini göstərir.

Tədqiqatçılar süni intellektin təlim məlumatlarından insan yoluxduran virusları xüsusi olaraq istisna etdiklərini qeyd etsələr də, ekspertlər bu texnologiyanın daha təhlükəli patogenlər üçün istifadə oluna biləcəyi və genom dizayn imkanlarının geniş şəkildə istifadəsinin biotəhlükəsizlik risklərini artıra biləcəyi barədə xəbərdarlıq ediblər.

Bu il dünya üzrə generativ süni intellekt dəstəyinə malik 400 milyondan çox cihaz və ya təxminən bütün yeni smartfonların üçdə biri tədarük ediləcək.

Yurd.Media-nın məlumatına görə, analitiklər hesab edir ki, 2027-ci ilədək mobil tətbiqlərdən istifadə 25% azalacaq. Onlar bu tendensiyanın əsas səbəbi kimi süni intellekt əsaslı köməkçilərin populyarlığının artmasını göstərirlər.

Məhz gündəlik populyar ssenarilərə kömək etmək istənilən süni intellektin ən aydın tətbiqi kimi görünür. Foto və ya video ilə işləmək, mesaj və fayl mübadiləsi, sürətli qeydlər və ya mətn tərcüməsi, sadə riyazi hesablamalar və bu kimi rutin işlər - bütün bunları artıq ağıllı inteqrasiya olunmuş köməkçilər vasitəsilə yerinə yetirmək mümkündür.

Təqdim edilən bir sıra alətlər - telefon zənglərinin və mətnlərin ani tərcüməsi, smartfonda səs-küy və səsləri professional şəkildə silmək üçün intellektual funksiya artıq bir çox smartfonlarda mövcuddur. Lakin Google-un şəxsi süni intellekt köməkçisi işə salındıqdan sonra, o, əvvəllər ayrı-ayrı tətbiqlərin tələb olunduğu smartfonla qarşılıqlı əlaqələrin böyük bir hissəsini öz üzərinə götürməyə hazırdır.

Hazırda dünyada ikiyaqlı robotlar laboratoriyalardan çıxır və insanların yanında yer tutmağa hazırlaşırlar. Onlar artıq sərgilərdə göstərilən əyləncəli prototiplər kimi görünmürlər - bunlar pilləkənlərdə inamla addımlayan, nahamar yollarda müvazinətini saxlayan və təkərli texnikanın aciz qaldığı yerlərdə tapşırıqları yerinə yetirə bilən mürəkkəb maşınlardır.

Yurd.Media ikiayaqlı robotların niyə ən yaxşı hesab edildiyi barədə araşdırmanı təqdim edir.

Məntiq sadədir: təkamül artıq göstərib ki, iki ayaq üzərində yeriş yer üzərində hərəkətin ən qənaətli üsuludur. İnsan gəzərkən minimum enerji sərf edir və Agility Robotics-in CASSIE kimi müasir robotları tədricən bu göstəriciyə yaxınlaşırlar.

Müqayisə üçün, altıayaqlı maşınlar on dəfələrlə daha çox enerji sərf edirlər ki, bu da onları "elektrik enerjisinin bahalı gurmanlarına" çevirir.

Lakin məsələ təkcə batareyalarda deyil. Robotun hərəkətverici mexanizmlərinin sayı nə qədər çoxdursa, onun sınma ehtimalı da bir o qədər yüksəkdir. İkiayaqlı robotun təxminən on iki hərəkətvericisi var və sistemin etibarlılığı 78% təşkil edir, altıayaqlıda isə bu göstərici artıq 70%-dən aşağıdır. Əgər istehsalı yüz minlərlə vahidə qədər genişləndirilərsə, fərq təmir və servis xərclərində milyardlarla dollar qənaət deməkdir. Yəni, burada "yürüyən insanabənzər maşınların" romantikası deyil, soyuq riyaziyyat qalib gəlir.

Məsələnin hesablama tərəfi də var. Ətraf nə qədər çoxdursa, robotun idarə edilməsi bir o qədər mürəkkəbdir. Altıayaqlı alqoritmlər bir neçə dəfə daha çox əməliyyat tələb edir, bu da ya reaksiya sürətindən imtina etmək, ya da bahalı elektronika quraşdırmaq deməkdir. İkiayaqlı sistemlər daha sadədir, daha asan optimallaşdırılır və mühəndislərə yeni versiyaları daha tez buraxmağa imkan verir. Məhz buna görə Tesla və Agility Robotics kimi şirkətlər bipedal modellərə üstünlük verirlər.

İnfrastrukturu da unutmaq olmaz. Şəhərlər insanlar üçün qurulub: standart pilləkənlər, qapı keçidləri və dar dəhlizlər məhz 15-20 sm addım və 80 sm çiyin enliyi üçün nəzərdə tutulub. İkiayaqlı robot belə şəraitdə özünü demək olar ki, evdə kimi hiss edir və səmərəliliyin 90%-ni qoruyub saxlayır. Çoxdayaqlı platformalar isə 3-4 dəfə daha çox enerji sərf etməyə məcburdurlar və keçidlərdə, sanki yanı üstə daşınan mebel kimi ilişib qalırlar.

Nəticə: ikiyaqlı robotlar təkcə daha tanış görünmürlər, onlar obyektiv olaraq daha qənaətcil, daha etibarlı və insan dünyasına daha yaxşı uyğunlaşırlar. Onların işlənib hazırlanması daha ucuz başa gəlir, kütləvi istehsalı isə qiyməti əlçatan məişət texnikası səviyyəsinə endirməyi vəd edir. Buna görə də sual artıq onların küçələrdə və zavodlarda peyda olub-olmayacağı deyil, bunun nə qədər tez baş verəcəyi barədədir.

OpenAI şirkəti ChatGPT-nin imkanlarının əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilməsini elan edib.

Yurd.Media xəbər verir ki, indi süni intellekt assistenti Gmail, Outlook, Google Drive, Microsoft Teams və digər populyar xidmətlərə qoşula bilərək istifadəçilərin məlumatları ilə real vaxt rejimində işləmək imkanı qazanıb.

Yeni funksiya yalnız ödənişli xidmətlərdən istifadə edən abunəçilərə - ChatGPT Plus, Pro, Team, Enterprise və Edu versiyalarının istifadəçilərinə təqdim olunub. Məlumatların gizliliyi ilə bağlı narahatlıqları aradan qaldırmaq üçün OpenAI xüsusi vurğulayır ki, sistemin istifadəçinin şəxsi məlumatlarına çıxışı yalnız onun birbaşa icazəsi ilə mümkündür.

Korporativ müştərilər üçün əlavə üstünlüklər də nəzərdə tutulub - onlar SharePoint, Dropbox və Box kimi biznes-yönümlü platformalarla da inteqrasiya imkanı əldə edirlər. Bu, şirkətlərin daxili sənəd dövriyyəsini daha effektiv idarə etməyə imkan verəcək.

Maraqlıdır ki, Avropa İttifaqı ölkələrindəki istifadəçilər hələlik bu funksiyalardan istifadə edə bilməyəcəklər. Buna səbəb Avropada məlumatların qorunması ilə bağlı daha sərt tənzimləyici tələblərin olmasıdır. GDPR (Ümumi Məlumatların Qorunması Qaydaları) kimi qanunvericiliklər şəxsi məlumatların emalına daha ciddi tələblər qoyur.

Bu yeniliklər OpenAI-nin süni intellekti gündəlik iş axınına daha dərindən inteqrasiya etmək və istifadəçi təcrübəsini yaxşılaşdırmaq istiqamətində davamlı səylərinin bir hissəsidir. Şirkətin 2022-ci ildə ChatGPT-ni təqdim etməsindən sonra süni intellekt assistentlərinin imkanları sürətlə genişlənir və artıq sadəcə mətn generasiyası ilə məhdudlaşmır.

Hər gün milyonlarla insan süni intellektə ən müxtəlif suallar verir - borş reseptindən mürəkkəb mühəndislik məsələlərinə qədər. Cavabların sanki havadan gəldiyi təsəvvürü yaranır, lakin əslində hər bir sözün arxasında nəhəng server işi dayanır və bu serverlər inanılmaz miqdarda enerji sərf edir. Bizə sadə sehrbazlıq kimi görünsə də, əslində neyroşəbəkələr kriptovalyuta mədənçiliyindən daha çox elektrik enerji "yandırır".

Yurd.Media xəbər verir ki, Süni intellekt rahat və əlverişli alət kimi görünsə də, onun elektrik enerjisi "iştahası" inanılmaz sürətlə artır. Söhbət ChatGPT kimi söhbət-botlardan və digər neyroşəbəkələrdən gedir - artıq onların sayı çox böyükdür.

ABŞ-da data-mərkəzlər artıq bütün elektrik enerjisinin 4,4%-ni, dünya miqyasında isə təxminən 1,5%-ni istehlak edir. Alimlər xəbərdarlıq edirlər ki, 2030-cu ilə qədər bu rəqəmlər iki dəfə arta bilər.

Təsəvvür edin: cəmi üç il əvvəl ChatGPT hətta mövcud deyildi, indi isə proqnozlara görə, yalnız neyroşəbəkələr tezliklə planetin bütün data-mərkəzlərinin enerji istehlakının demək olar ki, yarısına cavabdeh olacaq.

Niyə neyroşəbəkə təlimi bu qədər xərc tələb edir?

Əsas səbəb süni intellektin təliminin inanılmaz resurslar tələb etməsidir. Müasir modellər o qədər böyükdür ki, bir serverə yerləşmir və onlar fasiləsiz həftələr, hətta aylarla işləyən onlarla qrafik prosessordan istifadə edir.

Məsələn, GPT-4-ün təlimi üçün təxminən 50 qiqavatt-saat enerji tələb olunmuşdur - bu, bütün San-Fransisko şəhərini üç gün ərzində elektrik enerjisi ilə təmin etməyə kifayət edərdi. Nə qədər çox məlumat və daha mürəkkəb modellər olsa, bir o qədər çox server işə salınmalıdır, bununla da elektrik enerji xərcləri artır.

Nəinki orta məktəb şagirdlərinə, cəmiyyətin bütün təbəqələrinə Süni İntellekt barədə geniş izahatlar aparılmalıdır.

Bunu Yurd.Media-ya Milli Məclisin deputatı Aydın Mirzəzadə bildirib.

Onun sözlərinə görə, cəmiyyət yeni Süni İntellekt mərhələsinə daxil olur:

"Düzdür, Süni İntellekt təbii intellekti heç vaxt qabaqlaya bilməyəcək. Lakin o təbii intellektin topladığı informasiyaların qavranılmasında müstəsna rol oynayır".

Deputatın fikrinə görə ondan qorxmaq yox, ona doğru getmək lazımdır:

"Cavanlarla yanaşı yaşlı nəsil da rəqəmsal texnologiyanı dərk etməlidir. Xarici ölkələrin təcrübəsindən də öyrənmək lazımdır. Təbliğat bu yöndə aparılmalıdır. İnanıram ki, Azərbaycanda yaradılan Süni İntellekt akademiyasında yüksək ixtisaslı mütəxəssislər hazırlanacaq".

Süni İntellekt aktual sahə kimi dünyamızın ən sürətli inkişaf edən istiqamətlərindən biridir. Qarşıda duran ən böyük məsələlərdən biri bununla bağlı qanunvericilik bazasının yaradılması və inkişaf etdirilməsidir.

Bunu Yurd.Media-ya Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov Bakıda Süni İntellekt Akademiyasının (AI Academy) açılışına münasibət bildirərkən deyib.

Onun sözlərinə görə, Akademiya, xüsusilə, rəqəmsal inkişaf proseslərinin izlənməsinə fayda verəcək.

Ceyhun Məmmədov qeyd edib ki, qanunverici baza ilə yanaşı digər vacib məsələ etik normaların işlənməsidir:

"Ümumiyyətlə, prosesin tənzimlənməsi, həyata keçirilməsi çox önəmlidir. Bu sahədə hələ nə etik normalar müəyyən olunub nə də qanunvericilik yaradılıb. Bu səbəbdən qanunda etik tərəflər də əksini tapmalıdır".

Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov

Deputatın sözlərinə görə, tədris müəssisənin yaradılmasında önəmli tərəf onun dövlət layihəsi olmasındadır:

"Plan dövlət tərəfindən  təsdiqlənib və maliyyələşdirilib. Bu mənada aidiyyəti strukturların, həmçinin akademiyanın üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Bu eyni zamanda milli təhlükəsizlik məsələsidir. Mütləq şəkildə milli kadrlar, mütəxəssislər yetişdirməliyik. Bütün məsələlərə dövlətçilik baxımdan həssas yanaşılmalıdır və inanıram ki, belə də olacaq”.

Sentyabrın 8-də Bakıda Süni İntellekt Akademiyasının (AI Academy) açılış mərasimi keçirilib.

Yurd.Media xəbər verir ki, bu barədə RİNN məlumat yayıb.

Bildirilib ki, tədbirdə rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat naziri Rəşad Nəbiyev, elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev iştirak ediblər.

Açılış mərasimində akademiyanın fəaliyyət planı, təhsil proqramları və ölkədə süni intellekt ekosisteminin inkişafına dair qarşıya qoyulan hədəflərlə bağlı məlumat verilib. İştirakçılar tədris mühiti və yaradılmış şəraitlə tanış olub, tələbələrlə təhsil prosesinə hazırlıq, onların gözləntiləri və gələcək planları barədə fikir mübadiləsi aparıblar.

Qeyd edək ki, “AI Academy” AZCON Holding-in dəstəyi ilə fəaliyyət göstərəcək tədris mərkəzidir. Akademiya “Azərbaycan Respublikasının 2025-2028-ci illər üçün süni intellekt Strategiyası”na əsasən yaradılıb.

Süni İntellekt Akademiyasının əsas məqsədi süni intellekt sahəsində mütəxəssislər hazırlamaq və ölkədə rəqəmsal transformasiyanı sürətləndirməkdir. Akademiya həmçinin gələcəkdə Azərbaycanı regionda süni intellekt təhsili və innovativ layihələrin tətbiqi üzrə aparıcı mərkəzə çevirməyi hədəfləyir.

Tədris proqramları beynəlxalq standartlara uyğun hazırlanıb və dünyanın aparıcı universitetlərinin təcrübəsinə əsaslanır. Akademik heyət süni intellekt və müasir texnologiyalar sahəsində zəngin təcrübəyə malik mütəxəssislərdən ibarətdir.

Akademiyanın fəaliyyətində qlobal elmi mühitə inteqrasiya prioritet istiqamətlərdən biridir. Bu məqsədlə süni intellekt sahəsində dünyanın aparıcı ali təhsil müəssisələri olan Massaçusets Texnologiya İnstitutu (MIT), Kaliforniya Universiteti, Karnegi Mellon Universiteti, Harvard Universiteti və Stanford Universiteti ilə əməkdaşlıqlar qurulub. Bu nüfuzlu universitetlərin professor və alimləri akademiyaya qonaq mühazirəçi kimi dəvət olunacaqlar.

Süni İntellekt Akademiyası fəaliyyətində elmi-tədqiqat işləri və innovativ layihələrin hazırlanması kimi istiqamətlərə xüsusi önəm verir. Burada təhsil alan gənclər və mütəxəssislər startap ideyaları üzərində işləmək, tətbiqi layihələrdə iştirak etmək və beynəlxalq təcrübədən faydalanmaq imkanına malik olacaqlar.

Tədbirdə həmçinin süni intellekt geniş dil modeli prototipi təqdim olunub. Bu prototip ümumilikdə 10 milyard token və 1.2 milyon sintetik məlumat üzərində istiqamətli öyrənmə və tənzimləmələr aparılmaqla ərsəyə gətirilib. Layihə Azərbaycanın suveren süni intellekt potensialının mümkünlüyünü nümayiş etdirməklə yanaşı milli innovasiya ekosisteminin inkişafında mühüm mərhələ kimi dəyərləndirilir.

“Süni İntellekt Akademiyasının yaradılması ölkədə yeni nəsil mütəxəssislərin yetişdirilməsi, rəqəmsal iqtisadiyyatın gücləndirilməsi və Azərbaycanın qlobal süni intellekt xəritəsində mövqeyinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində strateji əhəmiyyət kəsb edir”, – deyə Milli Süni İntellekt Mərkəzinin direktoru Tuncay Bağırov bildirib.

Akademiyanın təqdim etdiyi bütün tədris proqramları tam təqaüdlü əsaslarla həyata keçirilir. Proqramlara qəbulun növbəti mərhələləri və digər yeniliklər barədə məlumatlar “AI Academy” nin rəsmi veb-saytı və sosial media hesablarında yayımlanacaq.