Süni intellekt

Nəinki orta məktəb şagirdlərinə, cəmiyyətin bütün təbəqələrinə Süni İntellekt barədə geniş izahatlar aparılmalıdır.

Bunu Yurd.Media-ya Milli Məclisin deputatı Aydın Mirzəzadə bildirib.

Onun sözlərinə görə, cəmiyyət yeni Süni İntellekt mərhələsinə daxil olur:

"Düzdür, Süni İntellekt təbii intellekti heç vaxt qabaqlaya bilməyəcək. Lakin o təbii intellektin topladığı informasiyaların qavranılmasında müstəsna rol oynayır".

Deputatın fikrinə görə ondan qorxmaq yox, ona doğru getmək lazımdır:

"Cavanlarla yanaşı yaşlı nəsil da rəqəmsal texnologiyanı dərk etməlidir. Xarici ölkələrin təcrübəsindən də öyrənmək lazımdır. Təbliğat bu yöndə aparılmalıdır. İnanıram ki, Azərbaycanda yaradılan Süni İntellekt akademiyasında yüksək ixtisaslı mütəxəssislər hazırlanacaq".

Süni İntellekt aktual sahə kimi dünyamızın ən sürətli inkişaf edən istiqamətlərindən biridir. Qarşıda duran ən böyük məsələlərdən biri bununla bağlı qanunvericilik bazasının yaradılması və inkişaf etdirilməsidir.

Bunu Yurd.Media-ya Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov Bakıda Süni İntellekt Akademiyasının (AI Academy) açılışına münasibət bildirərkən deyib.

Onun sözlərinə görə, Akademiya, xüsusilə, rəqəmsal inkişaf proseslərinin izlənməsinə fayda verəcək.

Ceyhun Məmmədov qeyd edib ki, qanunverici baza ilə yanaşı digər vacib məsələ etik normaların işlənməsidir:

"Ümumiyyətlə, prosesin tənzimlənməsi, həyata keçirilməsi çox önəmlidir. Bu sahədə hələ nə etik normalar müəyyən olunub nə də qanunvericilik yaradılıb. Bu səbəbdən qanunda etik tərəflər də əksini tapmalıdır".

Milli Məclisin deputatı Ceyhun Məmmədov

Deputatın sözlərinə görə, tədris müəssisənin yaradılmasında önəmli tərəf onun dövlət layihəsi olmasındadır:

"Plan dövlət tərəfindən  təsdiqlənib və maliyyələşdirilib. Bu mənada aidiyyəti strukturların, həmçinin akademiyanın üzərinə böyük məsuliyyət düşür. Bu eyni zamanda milli təhlükəsizlik məsələsidir. Mütləq şəkildə milli kadrlar, mütəxəssislər yetişdirməliyik. Bütün məsələlərə dövlətçilik baxımdan həssas yanaşılmalıdır və inanıram ki, belə də olacaq”.

Sentyabrın 8-də Bakıda Süni İntellekt Akademiyasının (AI Academy) açılış mərasimi keçirilib.

Yurd.Media xəbər verir ki, bu barədə RİNN məlumat yayıb.

Bildirilib ki, tədbirdə rəqəmsal inkişaf və nəqliyyat naziri Rəşad Nəbiyev, elm və təhsil naziri Emin Əmrullayev iştirak ediblər.

Açılış mərasimində akademiyanın fəaliyyət planı, təhsil proqramları və ölkədə süni intellekt ekosisteminin inkişafına dair qarşıya qoyulan hədəflərlə bağlı məlumat verilib. İştirakçılar tədris mühiti və yaradılmış şəraitlə tanış olub, tələbələrlə təhsil prosesinə hazırlıq, onların gözləntiləri və gələcək planları barədə fikir mübadiləsi aparıblar.

Qeyd edək ki, “AI Academy” AZCON Holding-in dəstəyi ilə fəaliyyət göstərəcək tədris mərkəzidir. Akademiya “Azərbaycan Respublikasının 2025-2028-ci illər üçün süni intellekt Strategiyası”na əsasən yaradılıb.

Süni İntellekt Akademiyasının əsas məqsədi süni intellekt sahəsində mütəxəssislər hazırlamaq və ölkədə rəqəmsal transformasiyanı sürətləndirməkdir. Akademiya həmçinin gələcəkdə Azərbaycanı regionda süni intellekt təhsili və innovativ layihələrin tətbiqi üzrə aparıcı mərkəzə çevirməyi hədəfləyir.

Tədris proqramları beynəlxalq standartlara uyğun hazırlanıb və dünyanın aparıcı universitetlərinin təcrübəsinə əsaslanır. Akademik heyət süni intellekt və müasir texnologiyalar sahəsində zəngin təcrübəyə malik mütəxəssislərdən ibarətdir.

Akademiyanın fəaliyyətində qlobal elmi mühitə inteqrasiya prioritet istiqamətlərdən biridir. Bu məqsədlə süni intellekt sahəsində dünyanın aparıcı ali təhsil müəssisələri olan Massaçusets Texnologiya İnstitutu (MIT), Kaliforniya Universiteti, Karnegi Mellon Universiteti, Harvard Universiteti və Stanford Universiteti ilə əməkdaşlıqlar qurulub. Bu nüfuzlu universitetlərin professor və alimləri akademiyaya qonaq mühazirəçi kimi dəvət olunacaqlar.

Süni İntellekt Akademiyası fəaliyyətində elmi-tədqiqat işləri və innovativ layihələrin hazırlanması kimi istiqamətlərə xüsusi önəm verir. Burada təhsil alan gənclər və mütəxəssislər startap ideyaları üzərində işləmək, tətbiqi layihələrdə iştirak etmək və beynəlxalq təcrübədən faydalanmaq imkanına malik olacaqlar.

Tədbirdə həmçinin süni intellekt geniş dil modeli prototipi təqdim olunub. Bu prototip ümumilikdə 10 milyard token və 1.2 milyon sintetik məlumat üzərində istiqamətli öyrənmə və tənzimləmələr aparılmaqla ərsəyə gətirilib. Layihə Azərbaycanın suveren süni intellekt potensialının mümkünlüyünü nümayiş etdirməklə yanaşı milli innovasiya ekosisteminin inkişafında mühüm mərhələ kimi dəyərləndirilir.

“Süni İntellekt Akademiyasının yaradılması ölkədə yeni nəsil mütəxəssislərin yetişdirilməsi, rəqəmsal iqtisadiyyatın gücləndirilməsi və Azərbaycanın qlobal süni intellekt xəritəsində mövqeyinin möhkəmləndirilməsi istiqamətində strateji əhəmiyyət kəsb edir”, – deyə Milli Süni İntellekt Mərkəzinin direktoru Tuncay Bağırov bildirib.

Akademiyanın təqdim etdiyi bütün tədris proqramları tam təqaüdlü əsaslarla həyata keçirilir. Proqramlara qəbulun növbəti mərhələləri və digər yeniliklər barədə məlumatlar “AI Academy” nin rəsmi veb-saytı və sosial media hesablarında yayımlanacaq.

ABŞ-ın Forbes dərgisinin yaydığı məlumatlardan sonra X (Twitter) platformasına məxsus "Grok" süni intellekti ətrafında yaranan qalmaqal artıq 5–6 gündür dünya mediasının gündəmindən düşmür. Məlum olub ki, "Grok" vasitəsilə aparılan 370 mindən çox söhbət Google-un axtarış sistemində açıq şəkildə əlçatan olub.

Yurd.Media xəbər verir ki, həmin söhbətlərdə istifadəçilərin şifrələri, sağlamlıqla bağlı məlumatları, şəxsi münasibətləri, hətta narkotik və şiddət məzmunlu yazışmalar da üzə çıxıb. "Grok" rəhbərliyi paylaşımların anonimləşdirildiyini iddia etsə də, mütəxəssislər bu məlumatların çox vaxt kimliyi müəyyən etməyə kifayət etdiyini bildirirlər. Problemin səbəbi isə “Paylaş” funksiyası ilə yaradılan linklərin heç bir məhdudiyyət və qoruma olmadan açıq qalmasıdır.

Ən maraqlısı odur ki, bu 5 gün ərzində hələlik "Grok" və ya "xAI"dən rəsmi açıqlama olmayıb. "Google" isə məsuliyyəti “səhifəni yayımlayanların öhdəliyinə” buraxaraq, belə səhifələrin indekslənməməsinin nəşriyyatların öhdəsinə aid olduğunu qeyd edib.

Ekspertlər bildirir ki, insanların “Paylaş” düyməsini istifadə etməməsi, artıq yayımlanmış linkləri "Google"ın “köhnə məzmunu silmə” aləti ilə aradan qaldırması və X platformasında gizlilik ayarlarını gözdən keçirməsi tövsiyə olunur.

Süni intellektin həyatımıza gətirdiyi rahatlıqlarla yanaşı, onun ətraf mühitə təsiri uzun müddətdir mütəxəssisləri və ekoloqları düşündürən mövzu olub. Texnologiya nəhənglərinin "yaşıl" iddialarına baxmayaraq, rəqəmsal infrastrukturun enerji tələbatı haqqında dəqiq məlumatlar məhdud idi.

Yurd.Media xarici mətbuata istinadən xəbər verir ki, "Google" bu müzakirələrə aydınlıq gətirmək üçün süni intellektin ekoloji təsiri haqqında ilk geniş hesabatını ictimaiyyətə təqdim edib. Hesabatın ən diqqətçəkən nəticəsi odur ki, süni intellektdə etdiyiniz hər bir sorğu və ya əməliyyat təxminən 9 saniyəlik televizor izləməyə ekvivalent enerji sərf edir.

"Google"ın mühəndisləri hesabatda vurğulayır ki, bu günə qədər aparılan bir çox müstəqil araşdırmalar yalnız aktiv süni intellekt prosessorlarının enerji istehlakını ölçüb ki, bu da "dar əhatəli və yanıldıcı" yanaşmadır. Şirkət öz metodologiyasında daha geniş spektri əhatə edərək, prosessorun boş qalma müddətini, yaddaş gücünü və məlumat mərkəzlərinin soyutma sistemlərini də hesablamalara daxil edib.

Nəticələr olduqca maraqlıdır: ənənəvi dar miqyaslı metodlar bir süni intellekt söhbətinin 0,10 vatt-saat enerji istifadə etdiyini göstərsə də, Google-un daha hərtərəfli metodu bu rəqəmin əslində 0,24 vatt-saat olduğunu ortaya çıxarıb. Bu fərq, süni intellekt texnologiyalarının ekoloji təsirini ölçmək üçün şəffaf və standartlaşdırılmış metodların vacibliyini bir daha sübut edir.

Hesabatda diqqət çəkən digər məqam isə su istifadəsi ilə bağlıdır. Google rəsmi olaraq bəyan edib ki, 2023-cü ilə qədər yüksək su gərginliyi olan bölgələrdə inşa ediləcək yeni məlumat mərkəzləri hava ilə soyudulan sistemlərdən istifadə edəcək. Bu texnoloji yenilik sayəsində şirkətin süni intellekt xidmətləri üçün su istehlakı "sıfıra yaxın" səviyyəyə enəcək.

"Google" mühəndisləri gələcəyə baxışlarını ifadə edərək bildiriblər: "Süni intellektin imkanları inkişaf etdikcə, onun ekoloji səmərəliliyi də eyni sürətlə inkişaf etməlidir". Bu, texnologiya sektorunun qarşısında duran ən böyük çağırışlardan biridir - innovasiya ilə davamlılığı tarazlaşdırmaq.

Texnologiyanın sürətli inkişafı süni intellekti gündəlik həyatımızın bir parçasına çevirib. Bəs bu inkişaf insan psixologiyasına necə təsir edir?

Məsələ ilə bağlı Bakı Dövlət Universitetinin müəllimi, Psixologiya Elmi-Tədqiqat İnstitutunun elmi işçisi, Uzman-Klinik (tibbi) psixoloq Narınc Rüstəmova Yurd.Media-ya danışıb bildirib ki, insanlar artıq yalnız işlərini deyil, bəzən emosional ehtiyaclarını da süni intellekt vasitəsilə ödəməyə çalışırlar:

“Artıq hər kəsə məlumdur ki, süni intellekt həyatımızın bir parçasına çevrilib. İnsanlar gündəlik işlərini onunla həll edir, hətta bəzi insanlar qərar alarkən də ChatGPT-dən kömək istəyir. Bir çox insan süni intellektlə emosional bağ qurur və sanki psixoloqmuş kimi ona problemini danışır”.

Psixoloq xəbərdarlıq edir ki, bu vərdiş asılılıq təhlükəsi yarada bilər:

“İnsanların gündəlik olaraq bir neçə saat süni intellekdən istifadə etməsi gələcəkdə asılılıq hallarına gətirib çıxara bilər. Onlar bu vasitələrlə güclü emosional bağ qurur və bir müddət sonra həmin vasitələri "qayğıkeş dost" kimi qəbul etməyə başlayırlar. Bu isə psixoloji problemlərə yol aça bilər”.

Narınc Rüstəmova bildirib ki, süni intellekt heç vaxt insanı tam başa düşə bilməz və yalnız ehtimallara əsaslanır. Onun sözlərinə görə, çıxış yolu tapmaqda çətinlik çəkən insanlar üçün ən doğru seçim yenə də ixtisaslaşmış psixoloqa müraciət etməkdir:

“Ona görə də ChatGPT və digər süni intellekt vasitələri peşəkar psixoloqu, psixoterapevti əvəz edə bilməz. İnsanlar problemlərlə üzləşdikdə, çıxış yolu tapa bilmədikdə ChatGPT-yə deyil, ixtisaslaşmış mütəxəssislərə müraciət etməlidirlər”.

İndiki yolumuza davam etsək, bəşəriyyətin süni intellekt səbəbiylə yox olma ehtimalı ən azı 95 %-dir.

Yurd.Media xəbər verir ki, bunu “Google” və “Microsoft”un keçmiş mühəndisi, hazırda Maşın Kəşfiyyatı Tədqiqat İnstitutunun prezidenti Neyt Soares bildirib.

“Əgər hazırkı kursumuzu davam etdirsək, məhv olmaqdan qaçmaq şansımız demək olar ki, qalmayacaq. Biz 100 km/saat sürətlə uçuruma doğru gedirik”, - deyə o bildirib.

Onu Nobel mükafatı laureatı Ceffri Hinton, riyaziyyatçı Yoşua Bencio və “OpenAI”, “Anthropic” və “Google DeepMind”ın rəhbərləri də dəstəkləyib.

Onların birgə bəyanatında deyilir: “İnsanların süni intellektə görə yox olma riskinin azaldılması pandemiya və nüvə təhlükələri ilə yanaşı qlobal prioritet olmalıdır”.

Qeyd edilib ki, narahatlıqlar aldatmağa, planlaşdırmağa və nəzarətdən çıxmağa qadir olan super ağıllı süni intellektin yaranması ehtimalı ilə bağlıdır. Belə ki, hazırda süni intellekt artıq yalan danışa bilir və onun daxili prosesləri insanlar üçün çox vaxt anlaşılmaz olur.

"Bu gün süni intellektin media sahəsinə təsiri geniş müzakirə mövzusuna çevrilib. Artıq bu təsirin qaçılmaz olduğu hər kəs tərəfindən qəbul olunur".

Yurd.Media xəbər verir ki, bunu Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi – Prezident Administrasiyasının xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev III Şuşa Qlobal Media Forumunda jurnalistlərə açıqlamasında deyib.

Onun sözlərinə görə, süni intellektin gələcəkdə insan faktorunu tam əhatə edib-etməyəcəyi hələ açıq sual olaraq qalır.

“Bəşər tarixində ilk dəfədir ki, insan beynindən kənarda düşünə bilən bir platforma meydana çıxıb. Süni intellekt böyük həcmdə informasiyanı qəbul edir və qərar qəbul etmə bacarığına malikdir. Məhz buna görə də süni intellektin öyrənilməsi və onun media sahəsindəki imkanlarının dəyərləndirilməsi Azərbaycan mediası üçün olduqca vacibdir”, - H.Hacıyev bildirib.

"Bir sıra sosial şəbəkə hesablarında Azərbaycan Respublikasının müdafiə naziri və Azərbaycan Respublikasının xarici işlər naziri adından guya Belarus təyyarəsinin Rusiyanın hava məkanında vurulmasına dair “deep fake” texnologiyaları ilə hazırlanmış, heç bir reallığı əks etdirməyən açıqlama yayılıb".

Yurd.Media xəbər verir ki, bu barədə Medianın İnkişafı Agentliyi məlumat yayıb.

Agentlik ictimaiyyəti sayıq olmağa səsləyib: "Qeyd edirik ki, süni intellektin tətbiqi ilə yaradılmış bu saxta videogörüntülər ictimai rəyi çaşdırmağa yönəlmiş kobud informasiya manipulyasiyası nümunəsidir.

Cəmiyyəti yalnız rəsmi mənbələrin verdiyi informasiyaya inanmağa, dövlətin rəsmi mövqeyini ifadə edən məlumatları ölkənin informasiya agentlikləri və digər peşəkar media subyektlərindən əldə etməyə çağırırıq.

Azərbaycan vətəndaşlarını, jurnalistləri, ictimai fəalları bu kimi hallara qarşı hər zaman prinsipiallıq nümayiş etdirməyə, saxta və yalan məlumat əsaslı kampaniyaların, “deep feyk” texnologiyaları ilə məzmunyaratma tendensiyasının vüsət aldığı bir şəraitdə sayıq olmağa səsləyirik".

İnternetin böyük hissəsini təmin edən infrastruktur şirkəti Cloudflare internet qaydalarının tamamilə dəyişdiyini açıqlayıb.

Yurd.Media xarici mətbuata istinadən xəbər verir ki, ChatGPT kimi böyük süni intellekt şirkətləri işlərini yaxşılaşdırmaq üçün çoxlu miqdarda təlim məlumatı tələb edir. 

"Cloudflare"in yeni hərəkəti ilə bu avtomatlaşdırılmış sistemlər artıq “icazəsiz və ya ödənişsiz” səhifələrə daxil ola bilməyəcəklər.

Həmçinin, onlayn mətndən istifadə edərək süni intellekt sistemlərinin öyrədilməsi dövrün ən mübahisəli məsələlərindən birinə çevrilib. Bir çox nəşriyyatlar  məzmunun süni intellekt şirkətləri tərəfindən icazəsiz istifadə edildiyini iddia edərək qanuni fəaliyyətə başlayıblar.

"Cloudflare"in CEO-su Metyu Prins "New York Times"a internet qaydalarını dəyişməsini süni intellekt şirkətlərinin məzmuna pulsuz daxil olmaları ilə insanların yeni yazı və məzmun yaratmaq motivasiyasını azaldacağı ilə bağlı narahatlıqlardan qaynaqlandığını bildirib.