Təmiz bal tapmaq hər zaman asan olmur. Məsələn, Azərbaycanda ən təmiz və faydalı balın hansı bölgələrə məxsus olduğunu və saxta balı necə tanımaq mümkün olduğunu çoxları bilmir.
Yurd.Media Lent.az-ın araşdırmasını təqdim edir:
Dağlıq Bölgələrdə Arıçılıq: Azərbaycan təbiəti zəngin florası ilə seçildiyindən, dağlıq rayonlarda istehsal olunan bal ən xalis hesab olunur. Mütəxəssislər vurğulayır ki, havası təmiz və çiçəkli bitki örtüyü ilə zəngin olan dağ ətəyi ərazilərinin balı, xüsusən dağ arısı (Apis mellifera) tərəfindən yığıldığı üçün digər yerlərinki ilə müqayisədə keyfiyyətcə üstün olur. FAO-nun Azərbaycandakı nümayəndəliyi də etiraf edir ki, Qafqaz cins arılarının uzun xortumu dağlıq floradan ən dərin nektarı çəkir, nəticədə “ən yüksək keyfiyyətli bal” alınır. Ən xalis bal istehsalı mənbələri kimi işğaldan azad edilmiş dağlıq rayonlar – Kəlbəcər, Laçın, Hadrut, Qubadlı, Zəngilan – qeyd olunur. Məsələn, Kəlbəcər və Laçın balı böyük tələbat səbəbindən bal yarmarkalarında ilk günlərdə satılıb. Bundan əlavə, Daşkəsən, Gədəbəy, Qəbələ, Şəki kimi Qafqaz dağları ətəklərindəki rayonların balı xalisliyi ilə tanınır. Daşkəsəndə bəzi sahibkarlar öz balını 50 manata satır. Amma bu məhsulun təmizliyinə insanların əksəriyyəti inanır. Bu xalis bal həmən satılır. Gədəbəy arıçılarının məhsulunun da “həm keyfiyyətli, həm də müalicəvi” olması ilə bağlı sosial şəbəkələrdə tez-tez məlumatlara rast gəlirik. Ümumilikdə, dağ çiçəkləri və meşə florası ilə zəngin rayonların balları həm mikroelement baxımından zəngin, həm də antibiotik olmayan təbii müalicəvi xüsusiyyətə malik olduğuna görə istehlakçılar tərəfindən daha çox qiymətləndirilir.
Təbiət qoynunda arıçılıq: dağlıq ərazilərdə yerləşən bal qovanları. Azərbaycanın arıçılıq mərkəzləri kimi tanınan dağlıq bölgələrdə istehsal olunan bal, zəngin çiçəkli flora sayəsində xüsusilə xalis və keyfiyyətli hesab edilir. Müasir tədqiqatlar və yerli arıçılar da bu bölgələrin balını yüksək keyfiyyətli sayırlar.
Etibarlı Mənbələr və Sertifikatlaşdırma
Bal alarkən etibarın əsasını sertifikatlaşdırma və keyfiyyət yoxlamaları təşkil edir. Dövlət tədbirləri çərçivəsində keçirilən arıçılıq yarmarkalarında satılan balın hər partiyası Aqrolizinqin (AQTA) laboratoriyalarında yoxlanılır. Yarmarkaya gətirilən nümunələrdən analitik sınaqlara tab gətirə bilməyən yəni standartlara uyğun olmayan məhsullar satışdan kənarlaşdırılır. Bu tədbirlər alıcılara əminlik verir ki, bu yarmarkalardan alınan bal təmiz və normativlərə cavab verən məhsuldur. Bununla yanaşı, istehlakçılar arasında yayılmış tövsiyələrdən biri də özəl sertifikatlı istehsalçılardan, yaxud laboratoriya analizi təqdim edən arıçılardan almaqdır. Məsələn, Şəmkir bölgəsindən olan arıçı Asif Qarayev məsləhət edir ki, balın təbii olub-olmadığını dəqiq müəyyən etmək üçün sadəcə ev sınaqları yox, imkan daxilində məhz laboratoriya yoxlaması etibar edilə bilər. Beləliklə, etibarlı bal adətən rəsmi qeydiyyatdan keçmiş arıçılıq təsərrüfatlarından və ya dövlət sertifikatına malik markalardan alınmalıdır.
Saxta Balı Necə Fərqləndirmək Olar?
İstehlakçılar üçün saxta (qatqılı) balı ayırd etmək mühümdür. Ev şəraitində tətbiq edilən ən məşhur üsullar arasında aşağıdakılar var:
- Su testi: Bir çay qaşığı balı su dolu stəkana töküb qarışdırın. Təbii bal suda çözülməz, qaşıqla dibə çökməyə meylli olur, saxta bal isə tezliklə suda həll olur. Yəni təbiiliyi yoxlamaq üçün qaşıqda götürdüyünüz balı sadəcə stəkana saldıqda, əgər qat-qat formada dibdə qalırsa, o, xalis ola bilər.Kibrit (alov) testi: Nəzarətli şəkildə bir kibrit çöpünü yandıraraq balın üzərinə salın. Təbii bal su tərkibi çox olmadığından kibriti yandırmağı davam etdirər; əks halda, saxta baldakı şəkər şərbəti və su alovun sönməsinə səbəb olur. Yəni kibrit su kimi söndüyü halda balda qatqı olduğunu düşünmək olar.Rəng və axıcılıq: Xalis bal adətən daha tünd rəngli və sıx konsistensiyalıdır. Qaşıqla tökülən zaman ip kimi uzanır, qabın dibində qat-qat yığılır. Saxta bal isə daha açıq rəngli, axıcı xüsusiyyətli olub qabın formasını alaraq yayılar. Təbii bal yığcam qat-qat toplanarkən, saxta bal şüşənin divarlarında hamar layt kimi axıb qalır.Kristallaşma: Xalis bal zaman keçdikcə kristallaşmağa meyllidir. Əksər təmiz ballar soyuducuda və ya normal temperaturda saxlananda bir müddət sonra bərkidikcə ağ daşlı kristallar əmələ gətirir. Saxta (yüksək şəkər şərbəti qatılmış) bal isə qatılığını uzun müddət qoruduğu üçün kristallaşmaza yaxud çox gec kristallaşar.
Bu üsulların heç biri 100% dəqiq olmasa da, eyni anda bir neçəsinin tətbiqi çox vaxt xalis balın aşkarlanmasına yetərlidir. Məsələn, su testi və kibrit testi birlikdə təbii balın su içərisində həll olunmaması və kibritin yanar qalmasını göstərər. Həmçinin, barmaq testi (bal barmağa yapışdıqda nə dərəcədə yayılır) kimi ənənəvi üsullar da geniş tətbiq olunur, lakin onlarda subyektiv amillər rol oynaya bilər.
Xülasə: Azərbaycanda ən xalis və faydalı bal əsasən dağlıq rayonlarda istehsal olunur – Kəlbəcər, Laçın, Daşkəsən, Gədəbəy, Qəbələ, Şəki və s. kimi bölgələrdəki arıçılar təmiz balı ilə tanınır. Etibarlı bal seçərkən dövlət sınağından keçmiş məhsullara üstünlük verilməli, və ya məhz sənədləşdirilmiş arıçılardan alınmalıdır. Saxta balı isə sadə ev üsulları ilə ayırd etmək mümkündür – məsələn, su testi və kibrit testi yuxarıda qeyd edildiyi kimi təbii balı saxtasından ayırd etməyə kömək edir. Son olaraq qeyd edək ki, bal alarkən istehlakçı rəyinə və ekspert rəylərinə də diqqət yetirmək lazımdır; mötəbər bal sərgilərində mükafat almış və laboratoriyada sınaqdan keçmiş bal istehsalçılarına üstünlük verilməsi məsləhət görülür.
