Müdafiə Nazirliyi

Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi — Azərbaycan Ordusu ilə əlaqəli Azərbaycan dövlət qurumu. Nazirlik Azərbaycanı xarici təhdidlərə qarşı müdafiə etmək, ərazi bütövlüyünü qorumaq, müharibə aparmaq və Xəzərin Azərbaycan sektoruna və hava məkanına nəzarət etməkdən məsuldur.

Müdafiə naziri Azərbaycan Prezidenti tərəfindən vəzifəyə təyin və ya vəzifədən azad edilir.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 17 sentyabr tarixli Fərmanına əsasən çap mediası subyektinin təsisçisi ola bilən 10 dövlət orqanından biridir.

Tarixi
1918-ci ilin may ayının 28-də yaradılan ilk kabinədə Azərbaycan hökumətinin müdafiə naziri vəzifəsinə general Xosrov bəy Sultanov təyin edildi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ordu quruculuğu haqqında tədbirlər planına müvafiq olaraq 1919-cu il noyabr ayının 1-ə qədər ordunun ən mühüm struktur bölmələri və hissələri yaradılıb başa çatdırılmalı idi. Bu müddət ərzində üç polkdan ibarət iki piyada diviziyası, artilleriya diviziyası, xüsusi hissələrin daxil olduğu teleqraf, atlı, pulemyotçu dəstələri, tərkibində üç polk olan süvari diviziyası, hava dəstəsi, dəmir yol batalyonu təşkil edilməli idi.[2] Vacib məsələlərdən biri Hərbi Nazirliyin yaradılmasından ibarət idi. Hərbi nazir vəzifəsi rəsmi təsis edilməsə də, bu vəzifəni 1918-ci ilin may ayının 28-dən iyun ayının 11-ə qədər Xosrov bəy Sultanov icra etdi. Həmin ilin oktyabrın 23-də Hərbi Nazirliyin yaradılması haqqında qərar qəbul edildi. Bu qərar noyabr ayının 7-də rəsmiləşdirildi və hərbi nazir vəzifəsi Fətəli xan Xoyskiyə həvalə edildi. 1918-ci ilin dekabr ayının 26-da rus ordusunda xidmət etmiş rus artilleriya general-leytenantı Səməd bəy Mehmandarov hərbi nazir, həmin ayın 29-da general-leytenant Əliağa Şıxlinski onun müavini, general-leytenant Suleyman Sulkeviç isə baş qərargah rəisi təyin olundu.[2] 1918-ci ildə yenicə yaranmış Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti iyun ayının 26-da ölkənin Milli Ordusunun, silahlı qüvvələrinin yaradılması haqqında qərar qəbul etmiş, silahlı qüvvələr yaranmış və Xalq Cümhuriyyətinin fəaliyyəti dövründə Azərbaycanı hərbi təcavüzlərdən qoruma istiqamətində fəaliyyət göstərmişdir. 1920-ci ildə Azərbaycanın Milli Ordusu Sovetlər İttifaqının tərkibində olmuşdur.

1920-ci ildə Azərbaycanın Sovetləşməsindən sonra Müdafiə Nazirliyi rəsmi olaraq ləğv olunduğundan, onun funksiyaları Xalq Hərbi Komissarlığına həvalə edildi və bolşeviklər Azərbaycanın 21 Ordu Generalından 15-ni güllələdilər. Yeni yaradılan Azərbaycan Qızıl Ordusu, Rusiya Vətəndaş müharibəsi illərində əvvəlki ordunu əvəz etdi.

SSRİ-nin tərkibində olan və müstəqilliyini elan etməmiş Azərbaycan Respublikası Ali Sovetinin qərarı ilə 1991-ci il sentyabrın 5-də Müdafiə Nazirliyi yaradılıb. Bu posta o zaman Sovet ordusunda tanınmış hərbçi, general-leytenant Valeh Bərşadlı təyin olundu. Müdafiə Nazirliyinin ilk zabitləri isə general Bərşadlı, general-mayor Dadaş Rzayev, general-mayor Arif Salahov, polkovnik Mehman Səlimov və polkovnik Telman Mehdiyev olub.

Oktyabr ayının 9-da isə Ali Sovet Silahlı Qüvvələrin yaradılması barədə qərar qəbul edib və o zaman keçmiş sovet ordusunun Şıx qəsəbəsindəki 18 110 saylı hərbi hissəsinin bazasında Milli Ordunun ilk motoatıcı briqadası formalaşdırılıb. Yeni yaranmış Müdafiə Nazirliyinin cəmi 1 minik avtomobili, hər zabitin isə cəmi 1 tabel tapançası olmaqla cəmi 4 silahı olub. Müdafiə Nazirliyinin əsasnaməsi və digər xidməti sənədləri isə zabitlər bütün dəftərxana ləvazimatlarını özləri almaqla evlərində hazırlayıblar. Müdafiə Nazirliyi yarandıqdan sonra Silahlı Qüvvələrin yaradılması və komplektləşdirilməsi ilə bağlı gərgin müzakirələr aparılıb. İlk müdafiə naziri general-leytenant Valeh Bərşadlı ordunun əsasının müqavilə əsasında komplektləşdirilməsinə tərəfdar olub. Bərşadlı o zaman şəxsi heyəti 16 min nəfər olan briqadaların yaradılmasını, hər bir taborun ayrıca nömrələnməsi, döyüş bayrağı olmasını, həmçinin reyd taborlarının yaradılmasını təklif edirdi, lakin Ali Sovet müzakirələrdən sonra ordunun çağırış əsasında komplektləşdirilməsi barədə qərar qəbul edilib. İlk briqada könüllü və çağırışçı heyətlə komplektləşdirildi.

Rəhbərlik
Müdafiə naziri: general-polkovnik Zakir Həsənov
Müdafiə nazirinin birinci müavini – Baş Qərargah rəisi: general-polkovnik Kərim Vəliyev
Müdafiə nazirinin müavini – Quru Qoşunlarının komandanı: general-polkovnik Hikmət Mirzəyev
Müdafiə nazirinin müavini – Hərbi Hava Qüvvələrinin komandanı: general-leytenant Namiq İslamzadə
Müdafiə nazirinin müavini – Baş Direktor: Aqil Qurbanov

Struktur
Mərkəzi Komanda Məntəqəsi
Şəxsi Heyət Baş İdarəsi
Hərbi Orkestr[5]
Logistika Baş İdarəsi
Rabitə və İnformasiya Texnologiyaları Baş İdarəsi
Döyüş Hazırlığı və Hərbi Təhsil Baş İdarəsi
Tibb Baş İdarəsi
Təşkilat-Səfərbərlik İdarəsi
Kadrlar İdarəsi
İdeoloji İş və Mənəvi-Psixoloji Təminat İdarəsi
Hüquq İdarəsi
Maliyyə və Büdcə İdarəsi
İşlər İdarəsi
Mənzil İstismar İdarəsi
Satınalma və Təchizat İdarəsi
Bakı qarnizonu

Qurumlar
"Azərbaycan ordusu" qəzeti
Mərkəzi Klinik Hospital
Tədqiqat Mərkəzi
Azərbaycan Ordusunun Sənədli və Tədris Filmləri Mərkəzi
Hərbi Elmi Mərkəz
Silahlı Qüvvələrin Hərb Oyunları Mərkəzi
Həzi Aslanov adına Ordu İdeoloji və Mədəniyyət Mərkəzi
Mahnı və Rəqs Ansamblı
Gəncə Qarnizonu İdeoloji və Mədəniyyət Mərkəzi
Azərbaycan Hərb Tarixi Muzeyi
Nazirliyin nəzdindəki təhsil müəssisələri
Milli Müdafiə Universiteti[6]
Silahlı Qüvvələrinin Hərbi Akademiyası
Silahlı Qüvvələrin Təlim və Tədris Mərkəzi
Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbi
Digər təhsil müəssisələri
Azərbaycan Orta Hərbi Tibb Məktəbi
Azərbaycan Tibb Universitetinin Hərbi Tibb Fakültəsi
Hərbi liseylər
Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Lisey
Heydər Əliyev adına Hərbi Lisey
Hərbi təhsil sistemi müxtəlif pilləli ardıcıl təhsil proqramlarını həyata keçirən xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələri şəbəkəsindən və təhsili idarəetmə orqanlarından ibarətdir və əsas məqsədi dövlət təhsil standartlarına uyğun biliyə, bacarığa və dünyagörüşünə malik olan, xalqını və vətənini sevən, Azərbaycan Respublikasının təhlükəsizliyini və müdafiəsini təmin etmək üçün yaradılan Silahlı Qüvvələrin və digər silahlı birləşmələrin qarşısında qoyulan vəzifələri yerinə yetirməyi bacaran kadrların hazırlanmasıdır.[6]

Beynəlxalq hərbi əməkdaşlıq
Beynəlxalq hərbi əməkdaşlığın əsas istiqamətləri:

Bölgədəki və bölgədən kənar ölkələrlə ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlıq
Avroatlantik strukturlarla əməkdaşlıq;
Xarici ölkələrin beynəlxalq təşkilatları və müdafiə-sənaye kompleksləri ilə əməkdaşlıq;
Hərbi təhlükəsizlik sisteminin təkmilləşdirilməsi üçün hərbi, hərbi-siyasi və hərbi-texniki əməkdaşlıq;
Yeni proqramların və mexanizmlərin tədrisi
"Təhlükəsizlik və təhlükəsizliyin artırılması tədbirləri haqqında" və "Avropada Adi Silahların Məhdudlaşdırılması" müqavilələri ilə müəyyən edilmiş yoxlama fəaliyyətlərində iştirakın genişləndirilməsi;
Beynəlxalq terrorizmə, nüvə və digər kütləvi qırğın silahlarının yayılmasına, onların tərkib hissələrinə və nəqliyyat vasitələrinə qarşı ziddiyyətli səylərə diqqət yetirilərək böhranın qarşısının alınması və silahlı qarşıdurmaların idarəedilməsi, habelə nəticələrinin aradan qaldırılması ilə əlaqəli fəaliyyətlərin genişləndirilməsi, hərbi əməliyyatlar nəticəsində yaranan müasir qlobal çağırışlar və təhdidlər;
Beynəlxalq hərbi əməkdaşlıq sahəsində beynəlxalq təşkilatlar və xarici ölkələrin hərbi təşkilatları ilə əməkdaşlıqdan irəli gələn öhdəliklərin və öhdəliklərin yerinə yetirilməsi ilə bağlı fəaliyyət dairəsinin genişləndirilməsi;
Sülhməramlı əməliyyatlara qatılması planlaşdırılan hərbi personal və bölmələr üçün daha effektiv təlimlərin verilməsi, döyüş hazırlığı səviyyəsinin və uyğunluğu səviyyəsinin yüksəldilməsinə töhfə vermək üçün beynəlxalq təcrübənin və tətbiqetmə imkanlarının öyrənilməsi.
ATƏT ilə əməkdaşlıq
Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyi, ATƏT-in fəaliyyətdə olan sədrinin şəxsi nümayəndəsinin ofisini Ermənistan və Azərbaycan Silahlı qüvvələrinin qarşıdurma xəttində və dövlət sərhədində atəşkəs monitorinqi təlimləri keçirilməsini dəstəkləyir.

NATO ilə əməkdaşlıq
Azərbaycan Respublikası 4 may 1994-cü ildə NATO-nun rəhbərlik etdiyi "Sülh Naminə Tərəfdaşlıq" proqramına, 1996-cı ildə NATO Planlaşdırma və Analiz Prosesi Proqramına qoşulub. Azərbaycan, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində çavuşlar məktəbinin təkmilləşdirilməsinə, kiçik zabitlər üçün təlim proqramlarına və "Strateji və Müdafiə Planlaşdırması" fənninin Akademiyanın təhsil proqramına daxil edilməsinə yönəlmiş NATO hərbi təlim və təhsil proqramına qoşulmuşdur. Azərbaycan NATO-nun Kosova və Əfqanıstandakı əməliyyatlarında yaxşı əməkdaş oldu və hələ də sülhməramlı qüvvələrini bu ölkələrə yerləşdirərək NATO-nun Əfqanıstandakı missiyasına öz töhfəsini verir. Bundan əlavə, NATO-nun tövsiyəsi ilə Azərbaycan müdafiə və təhlükəsizliklə bağlı strateji sənədlər hazırladı və bu istiqamətdə irəliləyişlər etdi. Bununla yanaşı, NATO və Azərbaycan hərbi hissələrin NATO standartlarına uyğun olaraq yenidən təşkil edilməsi və hər bir silahlı xidmətin nəzarət və komandanlıq qabiliyyətlərinin inkişaf etdirilməsində əməkdaşlıq edir.

BQXK ilə əməkdaşlıq
Azərbaycan Müdafiə Nazirliyi ilə Beynəlxalq Qırmızı Xaç Komitəsi arasında əməkdaşlıq Azərbaycan Silahlı Qüvvələri üçün Beynəlxalq Humanitar Qanuna dair tədris materiallarının verilməsi, BHQ haqqında mühazirələrin oxunması məsələlərini əhatə edir. Silahlı Qüvvələrin Hərbi Akademiyasında hərbi qulluqçular üçün BHQ üzrə təlimlər və seminarlar keçirmək, onların regional və beynəlxalq kurslarda iştirakını təmin etmək, Silahlı Qüvvələrin Qarşıdurma Xəttinə yaxın ərazilərdə bu yerləri ziyarət edərək mülki əhalinin yaşayış şəraitini izləmək, bəzi sosial yönümlü layihələrin başlanması, humanitar yardımların təşkili və aparılması istiqamətində əməkdaşlıq yolu ilə qarşıdurma xətti yaxınlığında yaşayan mülki əhalinin kənd təsərrüfatı fəaliyyəti üçün şərait yaratdılar.